Desideriamo formulare ai nostri lettori tanti auguri di buona Pasqua.

de Selvadore Patatu

B’at una ‘idda in unu mundu ideale (non tantu), acroddada in mesu a duos muntijos, chi parent rupièndesi unu cun s’àteru. Abbaidèndela dae tesu, paret un’ammaju, un’incantu, ca su panorama, incastonadu in mesu a sos pinos de su Duttore, paret una cartolina de saludos e augùrios.

In custa bidda sa vida est lenta e sonnida, chena presse peruna e chena ispera de li poder dare, nessi calchi ‘olta, un’acelleradedda. Ognunu pessat a sos... fatos suos, ma calchi ‘olta puru a so... fatos anzenos.

E custu, si devet nàrrere, non sutzedit ebbia in sas malignidades e in sas ciarras de foghile, ue sas crìticas subra a sos modos e maneras de campare de s’unu e de s’àteru andant pei pei che sas frommìgulas in s’arzola de su Giassu Mannu. Ma ant puru, e mancu male, s’abetùdine de s’acerare e de si presentare cando calecunu at bisonzu de agiudu, o, puru, in casos de disgrascias, de lutos, de calesisiat netzessidade chi una pessone o una famìlia epat bisonzu.

Sa solidariedade est istada e est semper presente, ativa e faghidora in sos abitantes de custa ‘idda antiga, chi at dadu su nadiu a zente pertoca. Edducas, sa parte pius manna de sos abitantes suos est frommada da bravas pessones, zente comente si tocat, rispetosa de su sou e de s’anzenu. Custu fatu, però, no at impididu a calecunu fantasiosu de àteros logos, de atibbiare a custa ‘idda un’istivinzu non tantu bellu. In tota sa regione, difatis, narant chi sos de custa ‘idda sunt zente ladra.

Nisciunu at mai ischidu cun siguràntzia da ue ndi benit custa nomenada. Si podet dare chi in s’antighidade, in tempos e tempòrios, sos abitantes suos fint avesos a furare e custu tìtulu l’est restadu imprimidu che ràmine in terrinu renalzu, finas in tempos de oe.

Unu personazu famadu de custa bidda, una chimbantina de annos como, intervistadu da sa ràdio regionale, at nadu chi custu istivinzu de ladru bi l’aiant apiopadu ca aiat unu territòriu illacanadu, pienu de percias, grutas, baddes, trempas, rocalzos e cuadorzos, chi non benit a bene a los connòschere e a los controllare totu. E sa zente de ogni parte e logu, de acurtzu e de tesu, batiant a custos giassos sa roba furada.

In pagas peràulas, in su territòriu sou fit pius fàtzile a cuare sa roba furada e, cando sa giustiscia l’iscoberiat, atribuiat a sos abitantes suos, non solu sas furas issoro, ma puru cussas de sos àteros. Ma su notàbile intervistadu no at nadu solu custu. Dadu chi fit a micròfono in manu, at nadu puru chi medas abitantes de custa ‘idda meritaiant no intames su tìtulu de ladros, ma puru un’àteru de cussideru mannu.

Fit sa bidda chi aiat sa percentuale pius alta de operadores turìsticos, tour operators, los giamant oe, chi s’ocupaiant de ammanizare biazos a calecunu chi cheriat fàghere unu girigheddu chena torrada, in càncaros de aera, a imbisitare sas cortes de santu Pedru, o, a segundu de disizos e preferèntzias, a s’assacarrare suta a sas alas mannas e apoderidas de Lutziferru, in un’ostera cun sa tziminea sempre atzesa. In pagas peràulas, faghiant una facultade chi oe, cun una peràula istranza e moderna, li narant killer.

Custa fit s’intervistadura! Istòria o legenda? O machines de s’intervistadu, cundidos cun sa fantasia de s’intervistadore, pro l’insaborire che sos culunzones de Oliena? O puru ciarras de zente iscabada e criticona, imbidiosa e maca, chi, no ischende comente che passare s’iscuta, aberit sa ‘uca e faeddat chena frenu e chena carveddu?

In totu sos modos, beru o non beru, in tempos modernos, tziviles, ue zente meda at istudiadu e s’est afrancada da custas frommas de delincuèntzia, custos fatos non sunt pius capitados. O, pro su mancu, non sunt capitados cun cussa frequèntzia.

Unu diciu antigu, però, narat chi su lodde perdet su pilu, ma sas trassas nono. E gai est pro sos òmines, mancarri sos annos e sas isperièntzias de vida l’epant batidu giudisciu, cabu, sabiesa e tzivilidade. Antzis, tzertas abitudines, no intames de las pèrdere, in tzertas ocasiones nde torrant a pizu pius brundidas de innanti, che su cagarantu in sa costera, mancarri b’epas isvagantadu tambullanas e tambullanas de DDT, che cuddu chi ant betadu in su 49, chi at distrutu sa tzìntzula e sa malària.

Ma una cosa est a luare terrinos, rios e trainos e bochire babautzos, rudas e cadelanos; àtera impresa est a ch’irraighinare sas abetùdines, bonas o feas chi siant, de sa zente redossa e malatrivida. E gai càpitat chi in perìudos de crisi, cando mancat su dinari e su tribagliu, abetùdines e cumportamentos de vida devent cambiare pro fortza.

Si passat tempus meda meledende, a s’iballada e, est beru chi si lassant a un’ala sos machines e passant sos buddores, ma bessint torra a pizu tzertos viscios malos de s’antighidade, cun s’agravante de sa decadèntzia morale e de valores umanos. In pagas peràulas, sa misèria econòmica, acumpanzada da sa crisi ispirituale.

E difatis, oe, in custa ‘idda, unu de sos fatos, chi podent cunfrimmare su chi so nende, est s’aumentu de sas furas in sas domos in custos ùltimos meses.

Est aumentadu a dèminos de diventare unu problema gai mannu, chi mancu sa giustiscia, chi in sos annos passados fit brillante e ativa, oe non resessit a nde ‘ogare renes. Antzis, parent chi bi leent gustu a l’isfutire, sa giuastiscia, ca bi lu faghent addainanti a sa gianna de cuarteri.

De pari passu, però, est torrada a s’ammanizare sa facultade turìstiga antiga de sa ‘idda: sos imbios a s’àteru mundu. E custa est una facultade unu pagu pius difìtzile a sighire, ca bi cheret non solu pius arte e professionalidade ma fintzas pius atintzione a cumprire su tribagliu.

In custos ùltimos tempos ant irrobbadu chimai domos, tra sas cales, cussa de una pessone in vista meda e benechèrfida dae tota sa ‘idda, aprofitende de una vacàntzia de sos padronos de domo. Ch’ant imboladu una gianna de sa corte de segus, e sunt intrados in domo anzena chena si leare pessamentu meda de su dannu chi ant fatu, chi est pius mannu de su valore de sa cosa furada.

Sa zente, leada dae s’assuconu de bator ladros iscarcanzados, chi non distìnghent mancu sa cosa de valore dae cussa chi balet pagos dinaris, est istada colpida meda dae su fatu, ma non s’est dada a s’ala de neune in modu ufitziale, restende acroddada in sos fatos suos. Chie at bidu non faeddat.

Omertade la giamant in continente. Però, in sa serenidade de domo, o a sa cua in àteros sìtios, calecunu cheret èssere ùtile a s’isfortunadu irrobbadu. Ma a faeddare a sa cua est fàtzile, leare partes e a si mòvere est àtera cosa. Amleto naraiat:

“E gai, sa cuscescia nos faghet diventare totu guvaldos timecaga; e su colore naturale de su determinu est immalaidadu da sa chera lija de su pensamentu”.

Bellas peràulas, bàlidas sempre, tando e como. Però, si b’at unu torracontu, in custa ‘idda puru resessint a s’ischidare su sonnu, s’ischint ammanizare e resessint fintzas a si mòvere.

Edducas est capitadu chi sos irrobados, sunt istados cuntatados, unu pro unu, dae una dita chi tribagliat cun acotos e aniveglios modernos chi in continente giamant call center. Unu de sa dita telèfonat a sos irrobados e lis proponet ocasiones ùnicas e irripetìbiles, chi bisonzat de leare a bolu. Pro chimbichentos èuros, leant su culpevole, chi totu connoschent, ma nisciunu narat, che l’imbiant a cuddu viagigheddu chena torrada e apicant sas istentinas a sa gianna de domo de su babbu.

Roba de non bi crèere.

Totu custos ùltimos annos passados a intzivilire sa zente non sunt bàlfidos a nudda. E comente si podet atzetare una proposta gai? Torramus a su taglione, ue onzunu si faghiat giustiscia a sa sola?

E su bellu est chi ti lu proponent comente e chi ti sient proponzende de cambiare gestore telefònicu.

“Ma, abbàida chi” - sighit a nàrrere cussu de su call center - si non t’andat bene gai, nois amus unu sèberu mannu de propònnidas. Podimus tènnere sos culpevoles, tantu totu ischimus chie sunt, lis ligamus manos e pes e los apicamus a un’àlvure de pirastru a conca in giosso. Daboi avisamus sas famìlias de andare a si los recuire, cun s’incumandiscia chi, si lu torrant a fàghere, los torramus a apicare, giambende però positura. Però totu custu atropogliu est pius cumplicadu e costat calchi cosighedda de pius, ma non meda. Sa mètida si narat ischeddascia e ricuperamus sos piseddos, ca a furare non bi torrant pius”.

E mancu male chi sos irrobados sunt sa parte sana e bona de sa populassione e niunu, finas a como, at chèrfidu pònnere mente a sos propònnidos de su call center.

Ma finas a cando?

E si sos onestos puru torrant a sas mètidas antigas e comintzant a si fàghere giustiscia de perissos? Tando su turismu diat torrare in possa deabberu e munimentos che sa pischina de Moronzanos ant a torrare de moda pius de su Colosseu o de sa turre pendèntina!